کمای میکس ادم (Myxedema Coma) که با نام های میکزدم، میگزدم یا میکزودم نیز شناخته می‌شود؛ خود را بصورت یک کم‌کاری تیروئيد شدید نشان می‌دهد که می‌تواند باعث ایجاد علائم شدیدی نظیر کاهش دمای بدن، اختلال وضعیت ذهنی و هوشیاری و نیز کند شدن عملکرد اندام‌های مختلف در بدن شود. در ادامه به بررسی علت ایجاد کمای میکس ادم، علائم همراه با آن، عوارض و خطرات و نیز درمان‌های مؤثر آن می‌پردازیم و به سؤالات متداول شما پیرامون این اختلال پاسخ می‌دهیم.

کمای میکس ادم چیست؟

کمای میکس ادم که با عنوان‌های میگزدم و میکزدم نیز شناخته می‌شود را می‌توان یک حالت جبران نشده از کم کاری تیروئید تعریف کرد. فردی که دچار کم کاری تیروئید است و درمان‌های لازم را دریافت نکرده است، به دلیل کاهش هورمون های تیروئیدی و کاهش متابولیسم بدن، علائمی پیدا می کند. حال اگر این کم کاری تیروئید به دلایل مختلفی نظیر عفونت‌ها، داروها، مشکلات قلبی، سکته مغزی و… تشدید شود، علائم شدیدی در بدن ایجاد می‌شوند که می‌توانند کشنده باشند.

کمای میگزدم یک اورژانس پزشکی است و خطر مرگ و میر بالایی دارد و باید به سرعت درمان شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به انجام آزمایش TSH، تشخیص زودهنگام کم کاری تیروئيد میسر شده است و بیماران به سرعت تحت درمان قرار گرفته و دچار کمای میکس ادم نمی‌شوند.

فاکتور‌های خطر ابتلا به کمای میکس ادم

کمای میکس ادم تقریباً همیشه در افراد مسن، مخصوصاً زنان، رخ می‌دهد و معمولاً به وسیله عواملی که تنفس را مختل می‌کنند تشدید می‌شود. کمای میگزدم را می‌توان نقطه‌ی اوج کم کاری تیروئید دانست. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروها: به ویژه آرام بخش‌ها، داروهای بیهوشی و ضدافسردگی‌ها
• عفونت‌ها: هر عفونتی در فرد مبتلا به کم‌کاری تیروئيد که تحت درمان نیست، می‌تواند باعث ایجاد این اختلال شود
• نارسایی احتقانی قلب
• سکته قلبی یا مغزی
• خونریزی گوارشی
• قرار گرفتن در معرض سرما
• هر نوع عمل جراحی

همچنین کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) و کاهش سدیم خون (هیپوناترمی) نیز در بروز کمای میکس ادم نقش دارند.

مواردی که در بالا گفته شد، می‌توانند در افرادی که کم‌‌کاری تیروئید، به ویژه کم‌‌کاری تیروئید اتوایمیون در اثر تیروئيدیت هاشیموتو دارند، کمای میکس ادم ایجاد کنند.

همچنین چندین مورد از ایجاد کمای میکس ادم در بیمارانی که آمیودارون مصرف می‌کنند گزارش شده است.

علائم کمای میکس ادم

کاهش سطح هوشیاری و کاهش دمای بدن (هیپوترمی) از جمله علائم اصلی کمای میکس ادم هستند. سایر علائمی که می‌توانند در کنار این‌ها بروز پیدا کنند، عبارتند از:

• افت فشار خون
• افت ضربان قلب (برادی‌کاردی)
• کاهش سدیم خون (هیپوناترمی)
• کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
• کاهش تعداد تنفس (هیپوونتبلاسیون)

فرد ممکن است علائم کم‌کاری تیروئيد نیز داشته باشد. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پف کردن دست‌ها و صورت
• تورم لب‌ها
• بزرگی زبان
• ضخیم شدن بینی

تغییرات سطح هوشیاری بیمار ممکن است خود را بصورت سردرگمی، گیجی، بی‌حالی، روان‌پریشی یا جنون نشان‌ دهند. اگر بیمار در این مرحله از بیماری تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است به کما برود.

تشنج‌های کانونی یا عمومی نیز در بیماران گزارش شده‌اند که می‌توانند به دلیل افت شدید دمای بدن یا سابقه صرع رخ دهند. در نوار مغزی بیماران (EEG)، کند شدن و کاهش دامنه‌ی امواج مغزی دیده می‌شود که غیراختصاصی است.

یکی دیگر از مواردی که ممکن است در این بیماران ایجاد شود، افیوژن پریکارد است که تظاهرات آن بصورت کاهش صداهای قلبی، ولتاژ پایین در نوار قلب (ECG)، تصویر بزرگ قلب در رادیوگرافی قفسه‌سینه است.

افرادی که به پرکاری تیروئيد مبتلا هستند، در صورت عدم درمان ممکن است دچار طوفان تیروئیدی شوند.

درمان کمای میکس ادم

متاسفانه کمای میکس ادم با وجود درمان در ۲۰ تا ۴۰ درصد از موارد باعث مرگ بیمار می‌شود، لذا بسیار خطرناک و کشنده است. در صورت مشکوک شدن به کمای میکس ادم باید درمان در اسرع وقت شروع شود و پزشک نباید منتظر جواب آزمایشگاه باشد.

درمان کمای میکس ادم متشکل از اجزای زیر است:

• جایگزینی هورمون‌های تیروئید
• گلوکوکورتیکوئید‌ها
• اقدامات حمایتی
• مدیریت علت زمینه‌ای نظیر عفونت

جایگزینی هورمو‌ن‌های تیروئید: لووتیروکسین و لیوتیرونین

استفاده ترکیبی از لووتیروکسین (T4) و لیوتیرونین (T3) نسبت به استفاده از لووتیروکسین به تنهایی نتایج بهتری در پی داشته است. فعالیت بیولوژیکی T3 بیشتر است و شروع اثر آن نیز سریع‌تر از T4 است. همچنین ممکن است در اثر بیماری زمینه‌ای، میزان تبدیل محیطی T4 به T3 کاهش یافته باشد، لذا استفاده ترکیبی از هر دو دارو پیشنهاد می‌شود.

هر دو دارو باید بصورت وریدی و آهسته تزریق شود. مصرف خوراکی به دلیل اختلال در جذب روده‌ای توصیه نمی‌شود با این وجود درصورتی که امکان تزریق وریدی وجود نداشت می‌توان از طریق لوله نازوگاستریک (NG-tube) این دارو‌ها را تجویز کرد.

داروی لووتیروکسین (Levothyroxine) که همان T4 است را می توان با دوز اولیه‌ی ۲۰۰ تا ۴۰۰ میکروگرم داخل وریدی تجویز کرد و سپس به دنبال آن روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ میکروگرم تزریق شود تا زمانی که بیمار بتواند بصورت خوراکی آن را مصرف کند. بیماران مسن و افرادی که در معرض بیماری‌های قلبی عروقی هستند بهتر است حداقل دوز ممکن را دریافت کنند.

بطور همزمان داروی لیوتیرونین (Liothyronine) که همان T3 است را می‌توان با دوز اولیه‌ی ۵ تا ۲۰ میکروگرم و به دنبال آن ۲٫۵ تا ۱۰ میکروگرم هر ۸ ساعت بصورت وریدی تزریق کرد. تزریق این دارو بهتر است تا زمانی که بیماران از نظر بالینی بهبود یابند و پایدار شوند ادامه یابد. از تجویز بیش از حد T3 باید اجتناب کرد، زیرا که با افزایش مرگ و میر و آریتمی‌های قلبی همراه بوده است.

بیماران معمولاً در عرض ۱ هفته از نظر بالینی بهبود پیدا می‌کنند و میزان TSH سرم با سرعتی حدود ۵۰ درصد در هفته کاهش پیدا می‌کند. بنابراین عدم کاهش TSH سرم می‌تواند نشان‌دهنده‌ی عدم درمان کافی باشد.

گلوکوکورتیکوئید‌ها

تا زمانی که احتمال نارسایی غدد فوق کلیوی کنار گذاشته نشود باید گلوکوکورتیکوئید‌ها با دوز استرس برای بیمار تجویز شوند. تزریق داخل وریدی هیدروکورتیزون وریدی با دوز ۱۰۰ میلی گرم هر ۸ ساعت توصیه می‌شود.

درمان های حمایتی

درمان‌های حمایتی برای اصلاح هرگونه اختلال متابولیک ضروری هستند. این اقدامات می‌توانند نقش مهمی در نجات زندگی فرد داشته باشند.

بیماران باید به بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) منتقل شوند و در صورت لزوم از تهویه مکانیکی (ونتیلاتور) جهت بهبود تنفس بیمار استفاده شود. اصلاح گلوکز و الکترولیت‌ها نظیر سدیم بسیار مهم است.

گرم کردن بدن بیمار تنها وقتی توصیه می‌شود که دمای بدن وی به کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد برسد زیرا در این دما خطر ایست قلبی عروقی افزایش می‌یابد. استفاده از پتوهای فضاگیر برای جلوگیری از اتلاف حرارت لازم است.

از تجویز مایعات وریدی که حاوی مقادیر اندکی سدیم هستند، باید خودداری کرد، چون این مایعات می‌توانند سبب احتباس آب در بدن شوند و سدیم را بیش از پیش کاهش دهند. احتباس آب به دلیل کاهش خون‌رسانی کلیوی و ترشح نابجای وازوپرسین رخ می‌دهد.

متابولیسم اکثر داروها در کمای میکس ادم مختل می‌شود. از تجویز داروهای آرام‌بخش نظیر بنزودیازپین‌ها باید تا حد امکان خودداری کرد و یا آنها را با دوز کمتری مصرف نمود. سطح خونی داروها را باید در صورت امکان کنترل کرد تا بتوان دوز آنها را تصحیح نمود.

سؤالات متداول