کما یا اغما حالتی است که فرد در آن نسبت به محیط اطراف خود واکنشی نشان نمی‎دهد. در این حالت بیمار در حالت اغما و بیهوشی قرار می‌گیرد و فعالیت مغز او در کم‌ترین میزان خواهد بود.

کما چه حالتی است؟

کما یا اغما حالتی از بیهوشی بلندمدت است که به دلیل مشکلات و آسیب‌دیدگی‌های مختلف سر، سکته مغزی، تومورهای مغزی، مسمومیت با مواد مخدر یا الکل یا حتی ابتلا به برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا عفونت ایجاد می‌شود.

کما یک وضعیت فوری و اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود و برای حفظ زندگی و مغز نیاز به اقدامات فوری دارد. پزشکان معمولا دستور انجام آزمایش‌های خون و سی تی اسکن مغزی را برای تعیین علت اغما می‌دهند تا بتوانند اقدامات درمانی مناسب را انجام دهند.

احتمال بازگشت از کما چقدر است؟

کما به ندرت بیش از چند هفته طول می‌کشد. افرادی که مدت زمان بیشتری دچار بی‌هوشی شوند ممکن است دچار حالت نباتی پایدار شوند. بسته به علت ایجادکننده اغما، احتمال خارج شدن از کما و زنده ماندن افرادی که بیش از یک سال در حالت پایدار نباتی بوده‌اند بسیار پایین است.

اغما به اقدامات فوری پزشکی نیاز دارد و به‌خودی‌ خود و در منزل درمان نمی‌شود. شما باید بیمار را در اسرع وقت به بیمارستان منتقل کنید تا اقدامات درمانی اورژانسی مانند تزریق آنتی‌بیوتیک و نصب تجهیزات تنفسی روی او انجام شود.

در موارد حاد، متخصص مغز و اعصاب از عمل‌های جراحی برای کاهش فشار مغز استفاده می‌کند اما هوشیاری بیمار پس از انجام این عمل‌ها قطعی و حتمی نیست.

در برخی موارد پس از به‌هوش آمدن، عملکرد مغز مانند قبل نخواهد بود اما متخصص می‌توانند برخی موارد را به روش‌های مختلفی درمان کنند.

معرفی انواع مختلف کما

انواع کما به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:

• انسفالوپاتی سمی متابولیکی
• آسیب‌دیدگی آنوکسیک مغزی
• حالت زندگی نباتی پایدار به دلیل اغما
• سندرم قفل‌شدگی در کما
• مرگ مغزی
• القاء پزشکی

انسفالوپاتی سمی متابولیکی

یک وضعیت حاد از اختلالات عملکردی مغز است که برگشت‌پذیر بوده و علائم آن هذیان‌گویی و گیجی است. انسفالوپاتی سمی متابولیکی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که برخی از آنها عبارتند از نارسایی ارگان‌ها، عفونت، ابتلا به بیماری‌های سیستمی و بیماری‌های دیگر که منجر به حالت رفتن به کما می‌شوند.

آسیب‌دیدگی آنوکسیک مغزی

فقدان کامل اکسیژن یکی از دلایل آسیب‌دیدگی مغزی آنوکسیک در حالت اغما است. گفته می‌شود به دلیل عدم اکسیژن‌رسانی به مغز، بیمار ظرف مدت چند دقیقه دچار مرگ مغزی می‌شود. همچنین ممکن است بیماری‌های مختلفی مانند آسیب‌دیدگی سر، حمله قلبی، مسمومیت یا مصرف بیش از مواد مخدر نیز باعث ابتلا به این بیماری شوند.

حالت زندگی نباتی پایدار به دلیل اغما

بی‌هوشی شدید باعث بروز این حالت می‌شود. فرد نسبت به محیط اطراف آگاه نبوده و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های حرکتی وی از بین می‌رود. در حالت زندگی نباتی پایدار، مغز حتی علیرغم بیداری کامل، عملکردی ندارد. در این حالت، گردش جریان خون، سیکل خواب و بیداری و تنفس وجود دارد.

سندرم قفل‌شدگی در کما

یک بیماری مغز و اعصاب نادر است که در آن عضلات چشم فرد به طور کامل فلج می‌شود. اما مغز وی با حفظ هوشیاری، سالم و عادی است.

مرگ مغزی

توقف عملکردهای مغزی برگشت‌ناپذیر است. مرگ مغزی ممکن است در حالت اغما به دلیل آسیب‌دیدگی گسترده یا طولانی مدت مغز رخ دهد.

القاء پزشکی

بی‌هوشی عمیق یا کما زمانی که به دلیل محافظت از مغز آسیب‌دیده در برابر مرگ مغزی ایجاد شود موقتی است. مقادیر کنترل‌شده داروهای بیهوشی که به بیمار داده می‌شود باعث می‌شود که بیمار هوشیاری و احساس خود را از دست بدهد. اعضای حیاتی و مؤثر بدن به دقت تحت نظارت پزشک قرار می‌گیرد. این حالت فقط در بخش مراقبت‌های ویژه انجام می‌شود.

علت رفتن به کما چیست؟

بسیاری از انواع بیماری‌ها ممکن است باعث به کما رفتن شده و فرد دچار حالت مرگ مغزی شود. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:

• آسیب‌دیدگی مغزی
• سکته مغزی
• تومورهای مغزی
• دیابت
• نرسیدن اکسیژن به مغز
• عفونت‌ها
• تشنج مغزی
• سموم
• مواد مخدر و الکل

آسیب‌دیدگی مغزی

آسیب‌دیدگی‌های مغزی غالبا به دلیل تصادف و حرکات خشونت‌آمیز ایجاد می‌شوند و ممکن است باعث شوند که فرد به حالت اغما رود.

سکته مغزی

پارگی عروق یا کاهش خون‌رسانی به مغز (سکته مغزی) ممکن است باعث انسداد عروق یا ترکیدن عروق خونی شود که منجر می‌شود فرد به حالت کما برود.

تومورهای مغزی

تومورها در مغز یا ساقه مغز ممکن است باعث شوند که فرد به حالت کما رود.

دیابت یا کما دیابتی

در افراد مبتلا به دیابت، سطح قند خون که به میزان زیادی بالا برود یا پایین بیاید می‌تواند باعث شود که فرد به حالت کما دیابتی شود.

نرسیدن اکسیژن به مغز

افرادی که از غرق‌شدگی نجات پیدا کرده‌اند یا افراد نجات یافته پس از حمله قلبی ممکن است به دلیل نرسیدن اکسیژن به مغز هوشیار نشوند.

عفونت‌ها

عفونت‌هایی مانند انسفالیت و مننژیت مغزی باعث تورم (التهاب) مغز، نخاع یا بافت‌های اطراف مغز می‌شوند. موارد شدید عفونت می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی مغز شده و فرد را به حالت اغما ببرد.

تشنج

تشنج ممکن است باعث شود که فرد به حالت کما برود.

سموم

قرار گرفتن در معرض سموم مانند مونوکسید کربن یا سرب ممکن است باعث آسیب‌دیدگی مغز شده و فرد را به حالت کما ببرد.

مواد مخدر و الکل

مصرف بیش از حد مواد مخدر یا الکل باعث می‌شود که فرد به حالت اغما برود.

علائم اغما چیست؟

علائم به کما رفتن و مرگ مغزی شامل موارد زیر است:

• بسته شدن چشم‌ها
• رفلکس‌های تورفته ساقه مغز مانند زمانی که مردمک چشم نسبت به نور واکنشی نشان نمی‌دهد.
• عدم واکنش اندام‌ها به جز برای حرکات غیرارادی
• عدم واکنش به محرک‌های دردناک به جز برای حرکات غیرارادی
• تنفس نامنظم

آزمایشات تشخیص کما

از آنجا که افراد در حالت مرگ مغزی نمی‌توانند شرایط خود را ابراز کنند، پزشک باید نشانه‌های فیزیکی و اطلاعات ارائه‌ شده توسط دوستان و اعضای خانواده فرد را مورد بررسی قرار دهد.

• برای ارائه اطلاعات زیر در مورد فرد آسیب‌دیده به پزشک آمادگی داشته باشید:
• حوادثی که به دلیل رفتن به حالت کما و مرگ مغزی اتفاق می‌افتند مانند استفراغ کردن و سر درد
• جزئیات چگونگی از دست رفتن هوشیاری فرد آسیب‌دیده؛ آیا وی به طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست داده است یا به تدریج این اتفاق افتاده است.
• هر گونه نشانه قابل توجه قبل از این که فرد هوشیاری خود را از دست بدهد.
• سوابق پزشکی فرد آسیب‌دیده شامل بیماری‌هایی که وی در گذشته به آنها مبتلا بوده است مانند سکته مغزی یا حملات ایسمیک گذرا
• تغییرات اخیر در سلامت و رفتار فرد آسیب‌دیده
• داروهایی که فرد مصرف می‌کرده اعم از داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک و داروهای تجویزی و همچنین داروها تأیید نشده یا ممنوعه و مواد مخدر

برای تشخیص کما اقدامات زیر انجام می‌شود:

• معاینه بالینی
• تست‌های آزمایشگاهی
• اسکن‌های مغزی

معاینه بالینی

در معاینات بالینی، پزشکان حرکات و واکنش‌های فرد آسیب‌دیده، واکنش وی نسبت به محرک‌های دردناک و سایز مردمک چشم او را مورد معاینه قرار می‌دهند. پزشکان همچنین الگوی نفس کشیدن بیمار را برای کمک به تشخیص علت اغما بررسی می‌کنند.

همچنین ممکن است پزشک پوست بیمار را برای بررسی آثار کبودی و آسیب‌دیدگی و ضربه مشاهده کند. پزشک برای تعیین سطح هوشیاری بیمار ممکن است با او بلند صحبت کرده و فک یا بستر ناخن او را فشار دهد.

پزشکان علائم انگیختگی نظیر صداها، باز کردن چشم‌ها و حرکات وی را تحت نظر قرار می‌دهند. پزشکان حرکات غیرارادی چشم بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهند. این آزمایش‌ها به تشخیص علت کما و تعیین محل آسیب‌دیدگی مغز کمک می‌کند. پزشکان همچنین ممکن است در کانال گوش فرد آسیب‌دیده آب گرم یا یخ وارد کنند تا واکنش وی را مورد ارزیابی قرار دهند.

تست‌های آزمایشگاهی

نمونه خون برای بررسی موارد زیر از بیمار گرفته می‌شود:

• شمارش کامل خون
• الکترولیت، گلوکز، عملکرد تیروئید، کلیه و کبد
• مسمومیت به وسیله مونوکسید کربن
• مصرف بیش از اندازه الکل و مواد مخدر

ضربه نخاعی (لومبار پانکچر) می‌تواند برای بررسی علائم عفونت در سیستم عصبی انجام شود. در هنگام انجام ضربه نخاعی، پزشک یا متخصص یک سوزن در کانال ستون فقرات وارد کرده و مقدار کمی از مایع درون آن را برای تجزیه و تحلیل جمع‌آوری کرده و خارج می‌کنند.

اسکن‌های مغزی

آزمایش‌های تصویری به پزشک در تعیین منطقه آسیب‌دیده مغز کمک می‌کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• اسکن توموگرافی مغز (سی تی اسکن)
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)
• الکتروانسفالوگرافی (EEG)

کما و اغما

اسکن توموگرافی مغز (سی تی اسکن)

در سی تی اسکن از اشعه ایکس برای گرفتن عکس‌های تفصیلی و با جزئیات از مغز استفاده می‌شود. در سی تی اسکن هموراژ مغزی، تومورها، سکته‌های مغزی و بیماری‌های دیگر مشخص می‌شود. این آزمایش غالبا برای تشخیص و تعیین علت اغما به کار برده می‌شود.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)

در ام آر آی از امواج رادیویی و مغناطیسی برای گرفتن عکس از مغز استفاده می‌شود. درام آر آی آسیب‌دیدگی بافت‌های مغزی به دلیل سکته‌های ایسمیک، هموراژهای مغزی و بیماری‌های دیگر مشخص می‌شود. اسکن‌های ام آر آی به خصوص برای معاینه ساقه مغز و ساختار عمقی مغز مفید هستند.

الکتروانسفالوگرافی (ای ای جی)

در این روش فعالیت‌های داخل مغز اندازه‌گیری و ارزیابی می‌شوند. پزشکان الکترودهای کوچکی به سر وصل می‌کنند و جریان‌های الکتریکی کمی را از طریق این الکترودهای به سر می‌دهند و پالس‌های الکتریکی مغز را بعد از آن ثبت می‌کنند. این آزمایش مشخص می‌کند که آیا علت به کما رفتن فرد تشنج بوده یا نه.

اقدامات درمانی کما و داروها

کما یک وضعیت اورژانسی پزشکی است. پزشکان در گام اول مسیر تنفسی فرد آسیب‌دیده را بررسی کرده و به وی در حفظ تنفس و گردش جریان خون کمک می‌کنند. پزشکان ممکن است کمک‌های تنفسی، انتقال خون و اقدامات حمایتی دیگر را نیز انجام دهند.

پرسنل اورژانس در موارد شوک دیابتی یا عفونت‌های مغزی حتی قبل از این که نتایج آزمایش خون بیاید، گلوکوز یا آنتی‌بادی را از طریق تزریق وریدی به بیمار می‌رسانند.

روشهای درمان کما متنوع است و به علت کما بستگی دارد. انجام یک فرآیند یا مصرف برخی داروها برای کاهش فشار مغز به دلیل تورم مغز مورد نیاز است. اگر فرد به دلیل مصرف بیش از حد مواد مخدر به حالت اغما رفته باشد، پزشکان به وی برای درمان این حالت دارو می‌دهند. اگر کما به دلیل تشنج حادث شده باشد، پزشکان داروهایی برای کنترل تشنج به بیمار می‌دهند.

روش‌های دیگر درمانی کما بر داروها یا درمان‌هایی متمرکز است که بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا بیماری‌های کبدی را بهبود می‌دهد. در برخی موارد، کما ممکن است به طور کامل بازگردد و فرد آسیب‌دیده به حالت طبیعی بازگردد اگر فرد بیمار دچار آسیب‌دیدگی‌های شدید مغزی شده باشد ممکن است به طور دائمی دچار ناتوانی شده و یا هرگز هوشیاری خود را به دست نیاورد. ممکن است افراد وارد زندگی پایدار نباتی شده یا دچار مرگ مغزی شوند.