اهمیت نسخه های خطّی پزشكی و علوم وابسته

در اهميّت علم پزشكي و بايستگي آموزش و پرورش آن سخن بسيار رفته و گفتارها و كتاب هاي زيادي نوشته شده است، امّا در اهميّت نسخه  هاي خطّي پزشكي تاكنون گفتارها و اشاره هاي اندكي وجود دارد و شايد بزرگترين دليل آن غيركاربردي بودن بسياري از نسخه هاي موجود در اين كتاب ها به دليل از بين رفتن گياهان دارويي آن باشد. روندي كه هم اكنون نيز وجود دارد. هر روزه از شمار گياهان دارويي عطّاري ها كم مي شود، آن هم به دليل عدم سودآوري براي گردآورندگان گياهان دارويي و درگذشت آزمودگان اين حرفه است. بسياري از روستاهاي ايران بواسطة خشكسالي و ديگر دلايل اقتصادي از جمعيّت خالي شده است و مردان آشنا با آن گياهان ديگر وجود ندارند.

       هرچند برخي بنگاه هاي دارويي، رو به فرآوري داروهاي گياهي آورده و در كنار فعاليّت هاي توليدي و اقتصادي،به كاشت برخي گياهان مهمّ دارويي همّت گماشته اند، امّا با اين وجود، نام بسياري از گياهان ، حتّي براي آگاهان پزشكي سنّتي نا آشناست.

      سال هاي پيش از 1357 ش تعدادي از بنگاه هاي انتشاراتي مانند : دانشگاه تهران و بنياد فرهنگ ايران كوشش به چاپ كتاب هاي خطّي پزشكي نمودند و پس از آن سال نيز بنگاه هايي مانند : فرهنگستان علوم پزشكي، دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشكي ايران، سروش، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، مؤسّسۀ مطالعات تاريخ پزشكي طبّ اسلامي و دانشگاه آزاد اسلامي دست به كار چاپ كتاب هاي خطّي پزشكي شدند، امّا شمار كتاب هايي كه تصحيح و چاپ نمودند در مقايسه با چاپ ديگر كتاب هاي خطّي در ديگر رشته ها شماري بسياري اندك است، زيرا مصحّح كتاب هاي خطّي پزشكي بايد فردي چند دانشی باشد، هم پزشك و هم داروشناس بويژه گياهي باشد ، حتّي تجربي، هم آشنا با علوم طبيعي بويژه گياه شناسي، آن هم گياهان قديمي باشد و هم از رمز و راز خط و نسخ خطّي آگاهي داشته باشد زيرا برخي از نسخه هاي خطّي پزشكي بدون نقطه و سركاف است و كار را براي مصحّح بسيار دشوار مي كند.

       امّا همة اين دلايل گفته شده باعث نمي شود كه از كنار اين گنجينة ارزشمند گذشت گنجينه اي كه آكنده از صدها نسخة خطّي در زمينة علوم پزشكي، علوم گياهي، داروشناسي، علوم طبيعي، روانشناسي، جانورشناسي، كاني شناسي و حتّي انسان شناسي است. در ميان گنجينة نسخه هاي خطّي جهان و ايران، صدها نسخة خطّي پزشكي و علوم وابسته وجود دارد كه  مي بايد به نحوي تصحيح و چاپ شود.

       با اينكه سده ها از نگارش كتاب جامع «قانون در طب» اثر جاويدان ابوعلي سينا مي گذشت ،در سال 1357 بود كه ترجمة فارسي آن به همّت دانشمند كردي عراقي به نام عبدالرّحمن شرفكندي چاپ شد و يا اينكه پس از سده ها كه از تحرير كتاب «الحاوي في علم التداوي» معروف به الحاوي، اثر زكرياي رازي مي گذرد، هنوز ترجمه اي از  آن به فارسي، يعني زبان مادري نويسندۀ آن نشر نشده است و بر همين سان است ديگر آثار ماندگار طبّ سنّتي ايراني و اسلامي كه در گنجينة كتابخانه ها خاك مي خورد و دست مهرباني گرد سده ها را از آن نسترده است.

       معمولاً فهرست نگاران كتب خطّي پزشكي، كتاب هاي وابسته بدان را نيز در آن فهرست مي آورند، بنا به نظر گردآورندگان فهرستوارة مشترك نسخه هاي خطّي پزشكي و  علوم وابسته در كتابخانه هاي ايران، بدان دليل بوده است كه «دامنة دانش پزشكي در دورة كهن، دامنه اي بسيار وسيع بوده است كه هم شامل پزشكان(يعني كساني كه به مداواي بيماران اشتغال دارند) مي شده و هم كساني كه به نوعي كار آنان، پشتيباني از كار پزشكان بوده است، همچون گياه شناسان و داروشناسان، زيرا در عرصة تقسيم بندي علوم دورة اسلامي، دانش پزشكي در حيطة ايران و اسلام مشتمل بر زير مجموعه هایي از جمله گياه شناسي و جانور شناسي و داروشناسي بوده است»[1]

نکته : برای دسترسی جامعه پزشکی استان خراسان شمالی و همچنین سایر دانشجویان در سرتاسر کشور به کتب منتشر شده جدید پزشکی می تواننداز طریق زیر اقدام به خرید و سفارش کتاب دهند:

آدرس: خراسان شمالی ، بحنورد ، پارکشهر ،بلوار استقلال ، استقلال 16
 

شماره تماس : ۰۹۳۷۷۴۲۰۰۱۷

1-شمس اردكاني، محمّدرضا و ديگران : فهرستوارة مشترك نسخه هاي خطي پزشكي و علوم وابسته در كتابخانه هاي ايران، تهران : راه كمال، 1387،ص 7.