سیتولوژی Cytology

سیتولوژی چیست؟ سیتولوژی یا Cytology به علمی که درباره شناخت و بررسی یاخته ها می پردازد، سیتولوژی می گویند. یاخته شناسی نیز شاخته ای از زیست شناسی است. سیتولوژی را می توان بر پایه مشاهده های صورت گرفته توسط میکروسکوپ استوار دانست. علم سیتولوژی را می توان حاصل پیشرفت و بروز شدن تکنیک های مولکولی دانست. در حال حاضر از سیتولوژی به معنی سیتوپاتولوژی که به معنی علم مشخص نمود مریضی به واسطه سلول ها می باشد استفاده می شود و به جای یاخته شناسی از واژه زیست شناسی سلولی استفاده می شود.

تا اینجای کار متوجه شدید که سیتولوژی یکی از شاخه های پاتولوژی است که برای تشخیص بیماری ها به بررسی سطحی سلول ها می پردازد.

کاربرد سیتولوژی چیست؟

پس از بررسی های سیتولوژی می توان به مشخص نمودن نوع های مختلف سرطان و مریضی های عفونی و التهابی استفاده کرد. در آزمایشگاه برای آزمایش سیتولوژی سلول های آزاد یا بخشی از بافت را برای نمونه آزمایش استفاده می کنند.

تست اسمیر نام دیگر آزمایش سیتوپاتولوژی است که اکثراً با این اسم نیز آن را می شناسند؛ به دلیل کیه در مشخص نمودن آن بیشتر با بکاربردن تهیه گشترسی از سلول های مورد نظر بر روی لام (اسمیر) و بررسی میکروسکوپی آن صورت میگیرد.

زیرشاخه های سیتولوژی چیست؟

از علوم زیر شاخه های پاتولوژی جراحی می توان به سیتوپاتولوژی اشاره کرد. همینطور که در بالا خواندید، این علم به تشخیص و مطالعه مریضی ها در حد سلولی می پردازد و بیشتر در سمت مشخص نمودن سرطان بکار می رود؛ همینطور به مشخص نمودن مریضی های التهابی و عفونی کمک می کند. این آزمایش همین طور ضایعات تیروئید در مریضی های درگیرکننده مایعات استریل بدن (ماندد پرده صفاق یا شکمی، مایع مغزی نخاعی و پرده جنب) و دیگر ضایعات بدن از ساریرارگان ها را پیدا می کند.

معمولاً این آزمایش بر روی نمونه های سلولی پیدا شده یا بخش های بافتی انجام می شود. دقیقا بر خلاف آزمایش پاتولوژی که بر روی مطالعه و بررسی کل بافت بدن می پردازد). به ارزیابی های سیتولوژی اسمیر گفته می شود؛ زیرا بر روی اسلایدهای شیشه ای نازک انجام می شود.

سلول شناسی یا سیتوپاتولوژی جهت بررسی سیتولوژی نمونه های مریض را می توان از طریق راه ها زیر به دست آورد :

• Exfoliative Cytology
• Abrative Cytology
• Washing or Lavage Technique
• Aspirating Cytology
• Intraopertive Cytology

Exfoliative Cytology :

جداکردن و آزمایش گرفتن از سلول های ریخته شده را Exfoliative Cytology می نامند. در این آزمایش نیاز به استفاده از هیچ ابزاری نیست چرا که از سلول های ریخته شده نمونه برداری می شود. مانند خلط، ادرار، مایعات بدن، مخاط دهان و اسمیر واژن.

Abrative Cytology :

در این نوع نمونه برداری از سلولهای جداشده به وسلیه تماس، کشیدن یا خراشید استفاده می شود. مانند اسمیر دهانه رحم (سرویکس). جداکردن این نوع سلول ها نیاز به یک سری ابزارهای خاص دارد.

Washing or Lavage Technique :

به استفاده از نمونه های مریض که توسط شتن با مایع، له عنوان مثال مانند تزریق مایع به درون ریه و جداکردن نمونه یا تزریق مایع به داخل شکم (حناق) یا مثاله و تهیه نمونه برای آزمایش، می گویند.

Aspirating Cytology :

در این مورد که کمی با سوزش همراه است، از یک سوزن باریک و مکیدن به وسیله سرنگ مقداری سلول برای آزمایش برداشته می شود.

Intraopertive Cytology :

استفاده و آزمایش از نمونه های سیتولوژی که از بیمار در هنگام عمل جراحی جمع آوری شده است.

تشخیص سرطان با سیتولوژی

در اکثر مواقع از سیتولوژی برای مشخص نمودن نوع های متفاوت سرطان در بافت یا نمونه های بیوپسی استفاده می کنند. سرطان در اکثر مواقع توسط یک متخصص تشخیص داده می شود که به بررسی و مطالعه میکروسکوپیک نمونه ها سلولی یا بافتیمی پردازد.

گاهی اوقات، آزمایش های سلولی، RNA و DNA باعث شاخته شسدن سریع تر سرطان می شوند. بهترین گزینه درمانی را می توان با استفاده از نتیجه این آزمایش ها استفاده کرد.

آیا می دانستید آزمایش های بافتی و سیتولوژی می توانند وع های مختلف دیگر مریضی ها را نیز پیدا کنند؟به عنوان مثال اگر پزشک در مورد سرطانی بودن یک دوده اطمینان خاطر نداشته باشد، می تواند یک بخش کوچک از آن را جداکرده و آن را از لحاظ موجود بودن سرطان، عفونت و مشکلات دیگر مورد بررسی قرار دهد.

اما در بیوپسی معمولاً قسمتی از یک توده برا جدا می کنند و مورد آزمایش قرار می دهند. به نمونه بافت برداشته شده، نمونه بیوپسی نیز می گویند.

اگر یک توده سرطانی با آزمایش تصویربرداری شناسایی شده و یا توسط معاینه های فیزیکی تشخیص داده شده باشد، باز هم برای تشخیص دقیق باید یک قسمت از بافت بیوپسی برای آزمایش در زیر میکروسکوپ برداشته شود. چرا که در اکثر مواقع تومورها، تومورهای سرطانی نیستند. مشخص نمودن اینکه کدام توده برای بدن دارای خطرا است به بعهده علم سیتولوژی می باشد.

تفاوت پاتولوژیی و سیتولوژی چیست؟

آسیب شناسی شاخه ای ازعلم پزشکی است که به بررسی بافت های بدن (مانند آنچه در آزمایش پاپ اسمیر انجام می شود) و مایعات بدن می پردازد که نتایج حاصل از این بررسی ها در روند تشخیص بیماری حائز اهمیت اند.

سیتولوژی بخشی از پاتولوژی است که به بررسی و تشخیص بیماری در سطح سلول می پردازد. از بررسی های سیتولوژی می توان در تشخیص سرطان ها و همچنین بیماری های التهابی و عفونی نام برد.

آزمایش های سیتولوژی عموما بر روی نمونه ی سلول های آزاد و یا قسمتی از بافت انجام می گیرند.

آزمایش سیتولوژی مایع

آزمایش سیتولوژی مایع برای تشخیص سلول های سرطانی و سلول های خاص دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.

مایعات حفره بدن که به این روش آزمایش می شوند عبارتند از:

• ادرا
• خلط (بلغم)
• مایع نخاعی ، همچنین به عنوان مایع مغزی نخاعی یا CSF (از فضای اطراف مغز و نخاع) شناخته می شود
• مایع پلور (از فضای اطراف ریه ها)
• مایع پریکارد (از کیسه ای که قلب را احاطه کرده است)
• مایع آسیت ، که به آن آسیت یا مایع صفاقی نیز گفته می شود (از فضای داخل شکم)

نحوه انجام نمونه گیری

این روش به این صورت انجام می شود:

شما روی تخت یا صندلی می نشینید، سر و بازوهای خود را روی میز قرار می دهید بعد از آن ناحیه کوچکی از پشت شما تمیز و ضدعفونی می شود و بعد بی حسی موضعی در این ناحیه تزریق می شود. پزشک با کمک سوزن از طریق پوست و عضلات دیواره قفسه سینه وارد فضای پلور می شود، مایعات جمع می شود و بعد سوزن را برداشته و یک باند روی پوست قرار می دهد، بعد از انجام این کار نمونه مایعات به آزمایشگاه فرستاده می شود و در آنجا زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا مشخص شود سلول ها به چه شکلی هستند.

سیتولوژی ادرار

از این آزمایش برای تشخیص سرطان و سایر بیماری های دستگاه ادراری استفاده می‌شود.

نحوه انجام نمونه گیری

در این آزمایش نمونه ادرار در ظرف مخصوص ادرار انجام می شود، که می توان در خانه و یا در مطب هم انجام داد.روش درست گرفتن آلت تناسلی مرد یا واژن به داخل نمونه ادرار بسیار مهم است زیرا باعث جلوگیری از ورود میکروب ها می شود.

نمونه ادرار می‌تواند در طی سیستوسکوپی نیز جمع آوری شود. در طی این روش ، پزشک با استفاده از ابزاری نازک و لوله مانند که در انتهای آن دوربین قرار دارد ، داخل مثانه شما را بررسی می‌کند. نمونه ادرار به آزمایشگاه فرستاده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا سلولهای غیر طبیعی بررسی شوند.

مزایا و معایب آزمایش سیتولوژی

تشخیص بیماری ها  از طریق مشاهده سلولهای منفرد و خوشه های کوچک سلول، که به آن سیتولوژی یا سیتوپاتولوژی گفته می شود انجام میگیرد. این  آزمایش یک بخش مهم در تشخیص برخی از انواع سرطان می باشد. نمونه سیتولوژی در مقایسه با نمونه برداری از بافت راحت تر است، باعث ناراحتی کمتری برای بیمار می شود، بیمار کمتر به عوارض جدی دچار می شود و هزینه آن هم کمتر است.

تنها عیبی که آزمایش سیتولوژی ممکن است داشته باشد این است که، در بعضی موارد نتیجه بیوپسی بافت دقیق تر است ، اما در بسیاری از موارد ممکن است نمونه مایع سیتولوژی خیلی دقیق باشد.